Shiv Tandav Strotram - 2¶

The Shloka¶

———

जटाकटाहसम्भ्रमभ्रमन्निलिम्पनिर्झरी विलोलवीचिवल्लरीविराजमानमस्तके ।

धगद्धगद्धगज्ज्वलल्ललाटपट्टपावके किशोरचन्द्रशेखरे रतिः प्रतिक्षणं मम ॥

———

jaṭākaṭāhasambhramabhramannilimpanirjharī vilolavīcivallarīvirājamānamastake ।

dhagaddhagaddhagajvalallalāṭapaṭṭapāvake kiśoracandraśekhare ratiḥ pratikṣaṇaṃ mama ॥

———

Meaning / Summary¶

शिवतांडव स्तोत्रातील हा श्लोक भगवान शिवांच्या अद्भुत रूपाचे आणि त्यांच्या भव्य गुणांचे वर्णन करतो. हा श्लोक शिवांच्या गंगेला धारण करण्याच्या सामर्थ्यावर, त्यांच्या विनाशकारी परंतु पवित्र तिसऱ्या डोळ्यावर आणि चंद्राने दर्शविलेल्या त्यांच्या शांत रूपावर प्रकाश टाकतो. या शक्तिशाली आणि परोपकारी देवतेवरील भक्ताची अविचल भक्ती या श्लोकाचे मुख्य केंद्र आहे, जी त्यांच्या दिव्य गुणांचे सतत चिंतन करण्यास उद्युक्त करते. हे दर्शविते की खरी भक्ती भीतीपलीकडची असते आणि ती परमेश्वराच्या सर्वोच्च स्वरूपाच्या चिंतनात आनंद शोधते.

ज्यांच्या जटांच्या गर्तेत स्वर्गीय गंगा नदी गडबडीने फिरत आहे, ज्यांच्या मस्तकावर चंचल लाटांच्या वेली शोभून दिसत आहेत, ज्यांच्या कपाळावरील अग्नी ‘धगधग’ असा आवाज करत प्रज्वलित आहे आणि ज्यांच्या मस्तकावर बालचंद्र (कलेचा चंद्र) शोभतो, त्या भगवान शिवांमध्ये माझी प्रीती क्षणोक्षणी वाढो.

हा श्लोक भगवान शिवांचे वर्णन करतो, ज्यांच्या जटांमध्ये गडबडलेली आणि फिरणारी गंगा नदी सामावलेली आहे, ज्यांच्या मस्तकावर गंगेच्या चंचल लाटांच्या वेली शोभून दिसत आहेत, ज्यांच्या कपाळावर तीव्रपणे धगधगणारा अग्नी (तिसरा डोळा) आहे आणि ज्यांनी बालचंद्र मस्तकावर मुकुटाप्रमाणे धारण केला आहे. वक्ता अशा महान देवतेप्रती आपली निरंतर आणि सखोल भक्ती व्यक्त करतो.

This verse from the Shiva Tandava Stotram continues to vividly describe Lord Shiva’s awe-inspiring form, highlighting his cosmic power and majestic attributes. It emphasizes his ability to contain the mighty Ganga, his destructive yet purifying third eye, and his peaceful aspect represented by the crescent moon. The devotee’s unwavering love and delight in such a powerful and benevolent deity are central to the verse, inviting continuous meditation on his divine qualities. It signifies that true devotion transcends fear and finds joy in the contemplation of the Lord’s supreme nature.

My devotion is constantly in Lord Shiva, on whose matted locks the agitated divine river Ganga whirls, whose head is adorned by the playful creeper-like waves, and on whose forehead the fiercely blazing fire glows with a ‘dhagad dhagad’ sound, and who wears the young crescent moon as a crest-jewel.

The verse describes Lord Shiva, whose matted locks hold the swirling, agitated waters of the divine Ganga, whose head is resplendent with the playful waves of the river, whose forehead bears a fiercely blazing fire (the third eye), and who is adorned with a young crescent moon. The speaker expresses constant and profound devotion to such a magnificent deity.

Sentence - 1¶

———

जटाकटाहसम्भ्रमभ्रमन्निलिम्पनिर्झरी

———

Meaning¶

जटांच्या गर्तेत, गडबडून फिरणारी (गोंधळलेली) स्वर्गीय गंगा नदी.

The divine river Ganga, swirling with agitation in the hollows of his matted hair.

Meaning of Words¶

जटा		jaṭā
भगवान शिवांना लांब, जटाधारी केसांसह दर्शविले जाते, जे त्यांची तपस्वी प्रवृत्ती आणि आध्यात्मिक शक्तीचे प्रतीक आहेत. या जटांमध्येच गंगा नदी सामावलेली आहे.		Matted locks of hair Lord Shiva is often depicted with long, matted, coiled locks of hair, which symbolize his ascetic nature and spiritual power. These matted locks are also significant as they hold the celestial river Ganga.
कटाह		kaṭāha
गर्ता, वाडगा शिवांच्या जटांनी तयार झालेला खोल खड्डा किंवा वाडग्यासारखी रचना, जिथे गंगेचे प्रचंड पाणी सामावले होते.		Hollow/cavity, basin Refers to the deep hollow or basin-like structure formed by Shiva’s matted locks, where the tumultuous waters of Ganga were contained.
सम्भ्रम		sambhrama
गडबड, गोंधळ, चक्कर गंगेच्या स्वर्गातून खाली येताना झालेल्या प्रचंड वेगामुळे तिच्या पाण्यात निर्माण झालेला गोंधळ आणि गडबड, जी शिवाच्या जटांमध्ये फिरत होती.		Agitation, confusion, whirling movement Denotes the tumultuous and agitated state of the Ganga river as it descended forcefully from the heavens, creating a chaotic swirl within Shiva’s matted hair.
भ्रमन्		bhraman
फिरणारी, फिरत असणारी गंगेच्या प्रचंड प्रवाहामुळे शिवाच्या जटांमध्ये निर्माण झालेली सततची आणि अनियमित फिरण्याची क्रिया.		Whirling, flowing around Describes the continuous and chaotic swirling motion of the Ganga river within Shiva’s matted locks, a direct consequence of its powerful descent.
निलिम्प		nilimpa
स्वर्गीय, देव स्वर्गीय किंवा दिव्य अस्तित्व, येथे विशेषतः गंगा नदीच्या दिव्य उत्पत्तीचे आणि स्वरूपाचे वर्णन करण्यासाठी ‘निर्झरी’ (नदी) सोबत वापरले आहे.		Divine being, celestial Refers to a divine or celestial being, specifically used here in context with Nirjhari (river) to denote the divine origin and nature of the Ganga river.
निर्झरी		nirjharī
नदी, झरा येथे विशेषतः पवित्र गंगा नदीला सूचित करते, तिच्या प्रवाहित आणि कोसळणाऱ्या स्वरूपावर भर देते.		River, cascade Specifically refers to a stream or river, here denoting the sacred river Ganga, emphasizing its flowing and cascading nature as it descends.

Sentence - 2¶

———

विलोलवीचिवल्लरीविराजमानमस्तके

———

Meaning¶

ज्यांच्या मस्तकावर चंचल लाटांच्या वेली शोभून दिसत आहेत.

On whose head, the playful creeper-like waves are resplendent.

Meaning of Words¶

विलोल		vilola
चंचल, लहरी लाटांच्या सजीव आणि अस्थिर हालचालीचे वर्णन करते, त्यांच्या खेळकर आणि गतिशील स्वरूपावर जोर देते.		Tremulous, playful, swaying Describes the lively and unsteady motion of the waves, implying their playful and dynamic nature as they move.
वीचि		vīci
गंगा नदीच्या लाटांना संदर्भित करते, ज्या शिवाच्या केसांमध्ये खेळकरपणे फिरत आहेत.		Wave Refers to the individual ripples or waves of the river Ganga, which are playfully moving within Shiva’s hair.
वल्लरी		vallarī
गंगेच्या लाटांच्या नाजूक, गुंफलेल्या आणि पसरलेल्या स्वरूपाची तुलना वेलींशी करण्यासाठी रूपक म्हणून वापरले आहे, ज्यामुळे त्यांच्या सौंदर्याचे आणि त्या केसांमध्ये कशा पसरतात याचे वर्णन होते.		Creeper, vine Used metaphorically to compare the delicate, intertwining, and spreading nature of the Ganga’s waves to creeping vines, suggesting their beauty and how they spread through his hair.
विराजमान		virājamāna
शोभून दिसणारे, विराजमान हे दर्शविते की लाटा, सुंदर वेलींप्रमाणे, शिवाच्या डोक्याचे सौंदर्य वाढवत आहेत, भव्य आणि उत्कृष्ट दिसत आहेत.		Shining splendidly, adorning Indicates that the waves, like beautiful creepers, are enhancing the beauty of Shiva’s head, appearing grand and magnificent.
मस्तके		mastake
मस्तकावर, डोक्यावर भगवान शिवांच्या डोक्याला संदर्भित करते, जे गंगेच्या चंचल लाटांसाठी एक भव्य मंच बनते.		On the head/forehead Refers to Lord Shiva’s head, which becomes the magnificent stage for the Ganga’s playful waves.

Sentence - 3¶

———

धगद्धगद्धगज्ज्वलल्ललाटपट्टपावके

———

Meaning¶

ज्यांच्या कपाळावरील अग्नी ‘धगधग’ असा आवाज करत प्रज्वलित आहे.

On whose forehead, the fiercely blazing fire glows with a ‘dhagad dhagad’ sound.

Meaning of Words¶

धगद्धगद्धगत्		dhagaddhagaddhagaj
धगधगणारा, धगधग असा आवाज करणारा हा एक ध्वन्यात्मक शब्द आहे जो तीव्रतेने जळणाऱ्या, गर्जणाऱ्या अग्नीचा आवाज दर्शवतो. हा शिवाच्या तिसऱ्या डोळ्यातून निघणाऱ्या अग्नीची क्रूरता आणि शक्ती यावर भर देतो.		Blazing fiercely (onomatopoeic sound of fire) An onomatopoeic word that imitates the sound of a roaring, intensely burning fire. It emphasizes the ferocity and power of the fire from Shiva’s third eye.
ज्वलत्		jvalat
ज्वलंत, चमकणारा, जळणारा अग्नीची तीव्र चमक आणि उष्णता दर्शवते, त्याच्या सक्रिय आणि शक्तिशाली ज्वलंत अवस्थेचे वर्णन करते.		Blazing, shining, burning Describes the intense luminosity and heat of the fire, indicating its active and powerful state of burning.
ललाटपट्ट		lalāṭapaṭṭa
कपाळ, ललाट शिवाच्या कपाळाच्या विस्तृत भागाला सूचित करते, जिथे त्याचा तिसरा नेत्र (नेत्र) स्थित आहे. ‘पट्ट’ म्हणजे सपाट पृष्ठभाग.		Forehead Refers to the broad expanse of Shiva’s forehead, where his destructive third eye is located. ‘Paṭṭa’ refers to a flat surface or plate.
पावके		pāvake
अग्नीमध्ये, आगीत पवित्र अग्नीला सूचित करते, येथे विशेषतः शिवाच्या तिसऱ्या नेत्रातून बाहेर पडणाऱ्या अग्नीला, जो त्याच्या विनाश आणि परिवर्तनाच्या शक्तीचे प्रतिनिधित्व करतो.		In the fire Refers to the sacred fire, here specifically the fire emanating from Shiva’s third eye, which represents his power of destruction and transformation.

Sentence - 4¶

———

किशोरचन्द्रशेखरे रतिः प्रतिक्षणं मम ॥

———

Meaning¶

ज्यांच्या मस्तकावर बालचंद्र (कलेचा चंद्र) शोभतो, त्यांच्यामध्ये मला क्षणोक्षणी आनंद मिळो.

My devotion is constantly in Him, who wears the young crescent moon as a crest-jewel on His head.

Meaning of Words¶

किशोर		kiśora
तरुण, बाळ, किशोर चंद्राला तरुण किंवा कोरड्या अवस्थेत (कलेचा चंद्र) दर्शवते, जे त्याचे नाजूक आणि सुंदर स्वरूप सूचित करते, जे वाढ आणि नूतनीकरणाशी संबंधित आहे.		Young, crescent, juvenile Describes the moon as being young or a crescent, indicating its delicate and beautiful form, often associated with growth and renewal.
चन्द्र		candra
चंद्र नावाच्या खगोलीय वस्तूला संदर्भित करते, जो शिव आपल्या डोक्यावर अलंकार म्हणून धारण करतात, जो शांतता, शांती आणि वेळेवरील नियंत्रणाचे प्रतीक आहे.		Moon Refers to the celestial body, the moon, which Shiva wears as an ornament on his head, symbolizing calmness, peace, and control over time.
शेखरे		śekhare
शिरावर, मस्तकावर चंद्र शिवाच्या डोक्याच्या सर्वोच्च भागावर मुकुटाप्रमाणे किंवा सजावटीच्या शिखराप्रमाणे ठेवलेला आहे, ज्यामुळे त्याचे दिव्य स्वरूप वाढते.		On the crest, as a crown/ornament on the head Indicates that the moon is placed on the highest part of Shiva’s head, like a crown or a decorative crest, enhancing his divine appearance.
रतिः		ratiḥ
प्रीती, आवड, आनंद प्रखर स्नेह, आसक्ती किंवा प्रेम व्यक्त करते, विशेषतः भक्ताची भगवान शिवाप्रती असलेली सखोल आणि अटूट भक्ती.		Devotion, love, delight Expresses intense affection, attachment, or love, specifically the devotee’s profound and unwavering devotion to Lord Shiva.
प्रतिक्षणं		pratikṣaṇaṃ
क्षणोक्षणी, प्रत्येक क्षणी भक्तीचे निरंतर आणि अखंड स्वरूप यावर जोर देते, याचा अर्थ ती नेहमी उपस्थित आणि वाढत आहे.		Every moment, constantly Emphasizes the continuous and uninterrupted nature of the devotion, signifying that it is always present and growing.
मम		mama
माझे, मला एक संबंधदर्शक सर्वनाम, जे दर्शविते की व्यक्त केलेली भक्ती वक्ता किंवा भक्ताची आहे, वैयक्तिक संबंधावर जोर देते.		My A possessive pronoun, indicating that the expressed devotion belongs to the speaker or devotee, emphasizing personal connection.