Shiv Tandav Strotram - 2¶

The Shloka¶

———

जटाकटाहसम्भ्रमभ्रमन्निलिम्पनिर्झरी विलोलवीचिवल्लरीविराजमानमस्तके ।

धगद्धगद्धगज्ज्वलल्ललाटपट्टपावके किशोरचन्द्रशेखरे रतिः प्रतिक्षणं मम ॥

———

ജടാകടാഹസംഭ്രമഭ്രമന്നിലിമ്പനിർഝരീ വിലോലവീചിവല്ലരീവിരാജമാനമസ്തകേ ।

ധഗദ്ധഗദ്ധഗജ്വലല്ലലാടപട്ടപാവകേ കിശോരചന്ദ്രശേഖരേ രതിഃ പ്രതിക്ഷണം മമ ॥

———

Jaṭākaṭāhasambhramabhramannilimpanirjharī vilolavīcivallarīvirājamānamastake ।

Dhagaddhagaddhagajjvalallalāṭapaṭṭapāvake kiśoracandraśekhare ratiḥ pratikṣaṇaṃ mama ॥

———

Meaning / Summary¶

ഈ ശ്ലോകം ശിവൻ്റെ പ്രപഞ്ചശക്തിയെയും ഗംഗയെ വഹിക്കുന്നതിലുള്ള അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ കഴിവിനെയും എടുത്തു കാണിക്കുന്നു, ഇത് പ്രകൃതിയുടെ ഏറ്റവും ശക്തമായ ശക്തികളെ പോലും നിയന്ത്രിക്കാനുള്ള അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ കഴിവ് സൂചിപ്പിക്കുന്നു. അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ ജ്വലിക്കുന്ന മൂന്നാം കണ്ണെക്കുറിച്ചുള്ള വിവരണം അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ പരിവർത്തനപരവും സംഹാരപരവുമായ ശക്തിയെ സൂചിപ്പിക്കുന്നു, അതേസമയം ചന്ദ്രക്കല അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ ശാന്തവും മംഗളകരവുമായ സ്വഭാവത്തെ പ്രതിനിധീകരിക്കുന്നു. ഭക്തൻ്റെ വർദ്ധിച്ചുവരുന്ന ഭക്തി, ഒരാൾക്ക് ദൈവവുമായി നേടാൻ കഴിയുന്ന ആഴത്തിലുള്ള ആത്മീയ ബന്ധത്തെ സൂചിപ്പിക്കുന്നു.

ജടയുടെ കുഴിച്ചിലിനാൽ (അല്ലെങ്കിൽ ജടയുടെ കൂട്ടത്തിൽ) വേഗത്തിൽ ചുറ്റിത്തിരിയുന്ന ദേവനദി (ഗംഗ) ഒഴുകുന്നവനും, ചലിക്കുന്ന തിരമാലകൾ ലതാബന്ധങ്ങൾ പോലെ ശോഭിക്കുന്ന ശിരസ്സുള്ളവനും, ധഗദ്ധഗദ്ധഗ ശബ്ദത്തോടെ പ്രകാശിക്കുന്ന നെറ്റിത്തടത്തിലെ അഗ്നിയുള്ളവനും, ബാലചന്ദ്രനെ ശിരസ്സിലണിഞ്ഞവനുമായ ശിവനോട് എൻ്റെ സ്നേഹം ഓരോ നിമിഷവും വർദ്ധിക്കട്ടെ.

ഈ ശ്ലോകം ശിവൻ്റെ ഗാംഭീര്യവും ഭയഭക്തിജനകവുമായ രൂപത്തെ വർണ്ണിക്കുന്നു. അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ ജടയിൽ ഗംഗാ നദി കുതിച്ചൊഴുകുന്നതും, തിരമാലകൾ ലതാബന്ധങ്ങൾ പോലെ ശിരസ്സിനെ അലങ്കരിക്കുന്നതും, നെറ്റിത്തടത്തിലെ അഗ്നിജ്വാലയും, ബാലചന്ദ്രനെ ശിരസ്സിലണിയുന്നതും എടുത്തുപറയുന്നു. അങ്ങനെയുള്ള മഹാനായ ദൈവത്തോട് തനിക്കുള്ള ഭക്തി ഓരോ നിമിഷവും വർദ്ധിച്ചുവരുന്നതായി ഭക്തൻ പ്രകടിപ്പിക്കുന്നു.

ഈ ശ്ലോകം ശിവ താണ്ഡവ സ്തോത്രത്തിൻ്റെ ഭാഗമാണ്, ഇത് ലങ്കാധിപതിയായ രാവണൻ ശിവനെ സ്തുതിച്ചുകൊണ്ട് രചിച്ചതാണ്. ഐതിഹ്യം അനുസരിച്ച്, ശിവൻ രാവണനെ കൈലാസ പർവതത്തിനടിയിൽ കുടുക്കിയപ്പോൾ, രാവണൻ ശിവനെ പ്രീതിപ്പെടുത്താൻ ഈ സ്തോത്രം ആലപിച്ചു. തൻ്റെ അപാരമായ ഭക്തിയോടെ, രാവണൻ തൻ്റെ സംഗീതപരമായ കഴിവും സംസ്കൃതത്തിലുള്ള അറിവും ഉപയോഗിച്ച് ഈ ശക്തമായ സ്തോത്രം രചിച്ചു. രാവണൻ്റെ ആത്മാർത്ഥമായ ഭക്തിയും ഗംഭീരമായ ആലാപനവും കേട്ട് ശിവൻ പ്രസാദിക്കുകയും രാവണനെ പർവതത്തിനടിയിൽ നിന്ന് മോചിപ്പിക്കുകയും വരങ്ങൾ നൽകുകയും ചെയ്തു. ഈ പ്രത്യേക ശ്ലോകം രാവണൻ്റെ ശിവൻ്റെ ഗാംഭീര്യമുള്ള രൂപത്തെക്കുറിച്ചുള്ള വ്യക്തമായ വിവരണം തുടരുന്നു.

This verse highlights Shiva’s cosmic power and his role as the bearer of the Ganga, symbolizing his control over even the mightiest forces of nature. The description of his fiery third eye signifies his transformative and destructive power, while the crescent moon represents his peaceful and auspicious nature. The devotee’s ever-increasing devotion signifies the profound spiritual connection one can achieve with the divine.

My affection for Shiva, whose matted hair is agitated by the rushing divine river (Ganga), whose head is adorned by the playful waves like creepers, and on whose forehead-plate the fire burns intensely with a ‘dhagad dhagad’ sound, and who has the crescent moon as an ornament, increases at every moment.

This verse describes Lord Shiva’s majestic and formidable appearance, emphasizing the divine river Ganga flowing through his matted locks, the beautiful waves adorning his head, the fiery third eye on his forehead, and the crescent moon he wears. The devotee expresses an ever-increasing devotion to such a magnificent deity.

This shloka is part of the Shiv Tandav Stotram, a hymn of praise to Lord Shiva composed by Ravana, the demon king of Lanka. According to legend, Ravana sang this hymn to appease Lord Shiva after Shiva had trapped him under Mount Kailash. Ravana, in his immense devotion, used his various talents, including his musical prowess and knowledge of Sanskrit, to compose this powerful stotram. Upon hearing Ravana’s sincere devotion and magnificent rendition, Lord Shiva was pleased and released him from under the mountain, granting him boons. This particular verse continues Ravana’s vivid description of Shiva’s majestic form.

Sentence - 1¶

———

जटाकटाहसम्भ्रमभ्रमन्निलिम्पनिर्झरी

———

Meaning¶

ജടയുടെ കുഴിച്ചിലിനാൽ (അല്ലെങ്കിൽ ജടയുടെ കൂട്ടത്തിൽ) വേഗത്തിൽ ചുറ്റിത്തിരിയുന്ന ദേവനദി (ഗംഗ).

The divine river (Ganga) rushing and whirling amidst the agitated matted locks (of Shiva).

Meaning of Words¶

जटा	ജടാ		Jaṭā
ജട ശിവൻ്റെ നീണ്ടതും കെട്ടുപിണഞ്ഞതുമായ മുടി. ഇത് അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ സന്യാസ സ്വഭാവത്തെയും ഗംഗയുടെ ആവാസസ്ഥാനത്തെയും സൂചിപ്പിക്കുന്നു.		matted hair Refers to the long, tangled, and matted locks of Lord Shiva, symbolic of his ascetic nature and the abode of Ganga.
कटाह	കടാഹ		kaṭāha
കുഴിച്ചിൽ, പാത്രം ഇവിടെ ശിവൻ്റെ ജടയ്ക്കുള്ളിലെ ആഴമേറിയ ഭാഗം, ഗംഗാനദി അവിടെ അടങ്ങിയിരിക്കുന്നു.		basin, hollow space Here, it refers to the hollow or deep recesses within Shiva’s matted hair where the Ganga river is contained.
सम्भ्रमभ्रमत्	സംഭ്രമഭ്രമ		sambhramabhrama
സംഭ്രമം, വേഗത നദി ശിവൻ്റെ ജടയിലേക്ക് പതിക്കുമ്പോഴുണ്ടാകുന്ന വേഗതയും ഇളക്കവും, ഇത് ഒരു ചുഴറ്റിത്തിരിയുന്ന ചലനത്തിന് കാരണമാകുന്നു.		agitation, rapid movement Indicates the swift and tumultuous movement of the river as it plunges into Shiva’s hair, causing a whirling motion.
निलिम्पनिर्झरी	നിലിമ്പനിർഝരീ		nilimpanirjharī
ദേവനദി (ഗംഗ) ‘നിലിമ്പ’ എന്നാൽ ദേവതാപരമായ അല്ലെങ്കിൽ സ്വർഗ്ഗീയമായത് എന്നും ‘നിർഝരി’ എന്നാൽ നദി അല്ലെങ്കിൽ വെള്ളച്ചാട്ടം എന്നും അർത്ഥമാക്കുന്നു. ഒന്നായി ചേരുമ്പോൾ ഇത് ശിവൻ്റെ ജടയിൽ കുടികൊള്ളുന്ന ഗംഗാനദിയെ സൂചിപ്പിക്കുന്നു.		divine river (Ganga) ‘Nilimpa’ means divine or heavenly being, and ‘nirjhari’ means river or waterfall. Together, it refers to the celestial river Ganga, which Shiva holds in his matted locks.

Sentence - 2¶

———

विलोलवीचिवल्लरीविराजमानमस्तके

———

Meaning¶

ചലിക്കുന്ന തിരമാലകൾ ലതാബന്ധങ്ങൾ പോലെ ശോഭിക്കുന്ന ശിരസ്സുള്ളവനും.

(Whose) head is adorned by the playful waves like creepers.

Meaning of Words¶

विलोल	വിലോല		vilola
ചലിക്കുന്ന, ഇളകുന്ന തിരമാലകളുടെ ചലനാത്മകവും സജീവവുമായ ഇളക്കം, അവയുടെ കളിയായ സ്വഭാവത്തെ സൂചിപ്പിക്കുന്നു.		playful, swaying Refers to the dynamic and lively movement of the waves, indicating their frolicsome nature.
वीचि	വീചി		vīci
തിരമാല, അല ശിവൻ്റെ ജടയിൽ നിന്ന് പുറപ്പെടുന്ന ഗംഗാനദിയിലെ തിരമാലകൾ.		wave, ripple The waves of the Ganga river as they emerge from Shiva’s matted locks.
वल्लरी	വല്ലരീ		vallarī
വള്ളിച്ചെടി, ലത തിരമാലകളെ മനോഹരമായ വള്ളിച്ചെടികളോട് ഉപമിച്ചിരിക്കുന്നു, ഇത് ശിവൻ്റെ ശിരസ്സിൻ്റെ രൂപഭംഗി വർദ്ധിപ്പിക്കുന്നു.		creeper, vine The waves are likened to beautiful creepers or vines, enhancing the visual imagery of Shiva’s head adorned with them.
विराजमान	വിരാജമാന		virājamāna
ശോഭിക്കുന്ന, അലങ്കരിക്കുന്ന തിരമാലകൾ (വള്ളിച്ചെടികൾ പോലെ) ശിവൻ്റെ ശിരസ്സിനെ മനോഹരമായി അലങ്കരിക്കുകയും ശോഭിപ്പിക്കുകയും ചെയ്യുന്നതിനെ ഇത് വിവരിക്കുന്നു.		shining, adorning Describes how the waves (like creepers) beautifully adorn and make Shiva’s head resplendent.
मस्तके	മസ്തകേ		mastake
ശിരസ്സിൽ, തലയിൽ ഗംഗ ഒഴുകുകയും തിരമാലകൾ ആഭരണങ്ങളായി കാണപ്പെടുകയും ചെയ്യുന്ന ശിവൻ്റെ ശിരസ്സിൻ്റെ മുകൾ ഭാഗം.		on the head Refers to the top of Shiva’s head, where the Ganga flows and the waves are visible, appearing as ornaments.

Sentence - 3¶

———

धगद्धगद्धगज्ज्वलल्ललाटपट्टपावके

———

Meaning¶

ധഗദ്ധഗദ്ധഗ ശബ്ദത്തോടെ പ്രകാശിക്കുന്ന നെറ്റിത്തടത്തിലെ അഗ്നിയുള്ളവനും.

And on whose forehead-plate the fire burns intensely with a ‘dhagad dhagad’ sound.

Meaning of Words¶

धगद्धगद्धगत्	ധഗദ്ധഗദ്ധഗത്		dhagaddhagaddhagat
ധഗദ്ധഗദ്ധഗ ശബ്ദത്തോടെ ശിവൻ്റെ മൂന്നാം കണ്ണിൽ നിന്നുള്ള അഗ്നിയുടെ ശബ്ദത്തെയും തീവ്രമായ ജ്വലനത്തെയും വ്യക്തമായി വർണ്ണിക്കുന്ന ശബ്ദാനുകരണ പദം.		with a ‘dhagad dhagad dhagad’ sound An onomatopoeic word that vividly describes the sound and intense blazing of the fire from Shiva’s third eye.
ज्वलत्	ജ്വലത്		jvalat
ജ്വലിക്കുന്ന, കത്തുന്ന അഗ്നിയുടെ തീവ്രതയും ശോഭയും സംഹാരശക്തിയും കാണിക്കുന്ന, സജീവമായ അവസ്ഥ.		burning, blazing Indicates the active state of the fire, showing its intensity, brilliance, and destructive power.
ललाट	ലലാട		lalāṭa
നെറ്റി, നെറ്റിത്തടം കണ്ണിനു മുകളിലുള്ള മുഖത്തിൻ്റെ ഭാഗം, പലപ്പോഴും ശിവൻ്റെ മൂന്നാം കണ്ണുമായി (ത്രിനേത്രം) ബന്ധപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു.		forehead The part of the face above the eyes, often associated with Shiva’s third eye (Trinetra).
पट्ट	പട്ട		paṭṭa
പട്ട, പ്രതലം ഇവിടെ, നെറ്റിത്തടത്തിൻ്റെ പരന്ന പ്രതലം, കാവ്യാത്മകമായി ‘നെറ്റിത്തടം’ എന്ന് പരാമർശിക്കുന്നു.		plate, surface Here, it implies the flat surface of the forehead, poetically referred to as a ‘forehead-plate’.
पावके	പാവകേ		pāvake
അഗ്നിയിൽ, തീയിൽ ശിവൻ്റെ മൂന്നാം കണ്ണിൽ നിന്ന് പുറപ്പെടുന്ന അഗ്നിയെ സൂചിപ്പിക്കുന്നു. ഈ അഗ്നി അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ സംഹാരത്തിൻ്റെയും പരിവർത്തനത്തിൻ്റെയും ശക്തിയെ പ്രതീകപ്പെടുത്തുന്നു.		in the fire, in the sacred fire Refers to the Agni (fire) that emanates from Shiva’s third eye on his forehead. This fire symbolizes his power of destruction and transformation.

Sentence - 4¶

———

किशोरचन्द्रशेखरे रतिः प्रतिक्षणं मम ॥

———

Meaning¶

ബാലചന്ദ്രനെ ശിരസ്സിലണിഞ്ഞവനുമായ ശിവനോട് എൻ്റെ സ്നേഹം ഓരോ നിമിഷവും വർദ്ധിക്കട്ടെ.

My affection (or devotion) for Him, who has the crescent moon as an ornament on His head, increases at every moment.

Meaning of Words¶

किशोर	കിശോര		kiśora
ബാല, യുവ യുവത്വമുള്ള അല്ലെങ്കിൽ ചന്ദ്രക്കലയെ സൂചിപ്പിക്കുന്നു, അതിൻ്റെ സൗന്ദര്യത്തെയും പരിശുദ്ധിയെയും വർദ്ധിച്ചുവരുന്ന സ്വഭാവത്തെയും ഇത് ദ്യോതിപ്പിക്കുന്നു.		young, crescent Refers to the young or crescent moon, signifying its beauty, purity, and waxing nature.
चन्द्र	ചന്ദ്ര		candra
ചന്ദ്രൻ ശാന്തതയുടെയും സൗന്ദര്യത്തിൻ്റെയും മംഗളകരമായ സ്വഭാവത്തിൻ്റെയും പ്രതീകമായ ആകാശഗോളം.		moon The celestial body, a symbol of peace, calmness, beauty, and auspiciousness.
शेखरे	ശേഖരേ		śekhare
ശിരസ്സിൽ, തലയിൽ (ഒരു ആഭരണമായി) ചന്ദ്രക്കല ശിവൻ്റെ ശിരസ്സിനെ അലങ്കരിക്കുന്നതിനെ വിവരിക്കുന്നു, ഇത് അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ പരമോന്നത സ്ഥാനത്തെയും അദ്ദേഹം നൽകുന്ന മംഗളകരമായ അനുഗ്രഹങ്ങളെയും സൂചിപ്പിക്കുന്നു.		on the crest, on the head (as an ornament) Describes the crescent moon adorning Shiva’s head, indicating his supreme status and the auspiciousness he bestows.
रतिः	രതിഃ		ratiḥ
രതി, സ്നേഹം, ഭക്തി ഇവിടെ, ശിവനോടുള്ള ആഴത്തിലുള്ള ഭക്തി, സ്നേഹം അല്ലെങ്കിൽ അടുപ്പം.		affection, devotion Here, it specifically means deep devotion, love, or attachment to Lord Shiva.
प्रतिक्षणं	പ്രതിക്ഷണം		pratikṣaṇaṃ
ഓരോ നിമിഷവും, നിരന്തരം ഭക്തിയുടെ നിരന്തരവും വർദ്ധിച്ചുവരുന്നതുമായ സ്വഭാവത്തിന് ഊന്നൽ നൽകുന്നു, ഇത് അതിൻ്റെ ആഴത്തിലുള്ളതും ചലനാത്മകവുമായ വളർച്ചയെ സൂചിപ്പിക്കുന്നു.		every moment, constantly Emphasizes the continuous and ever-increasing nature of the devotion, signifying its profound and dynamic growth.
मम	മമ		mama
എൻ്റെ പ്രകടിപ്പിക്കുന്ന ഭക്തി തൻ്റേതാണെന്ന് സൂചിപ്പിക്കുന്നു (ശിവ താണ്ഡവ സ്തോത്രത്തിൻ്റെ പശ്ചാത്തലത്തിൽ രാവണൻ), ഇത് ആരാധനയുടെ ഒരു വ്യക്തിപരമായ പ്രഖ്യാപനമാണ്.		my, mine Indicates that the devotion expressed belongs to the speaker (Ravana, in the context of Shiv Tandav Stotram), making it a personal declaration of adoration.