Vishnu

The Shloka

———

शान्ताकारं भुजगशयनं

पद्मनाभं सुरेशम् ।

विश्वाधारं गगनसदृशं

मेघवर्णं शुभाङ्गम् ॥

लक्ष्मीकान्तं कमलनयनं

योगिभिर्ध्यानगम्यम् ।

वन्दे विष्णुं भवभयहरं

सर्वलोकैकनाथम् ॥

———

શાન્તાકારં ભુજગશયનં

પદ્મનાભં સુરેશમ્।

વિશ્વાધારં ગગનસદૃશં

મેઘવર્ણં શુભાઙ્ગમ્॥

લક્ષ્મીકાન્તં કમલનયનં

યોગિભિર્ધ્યાનગમ્યમ્।

વન્દે વિષ્ણું ભવભયહરં

સર્વલોકૈકનાથમ્॥

———

shāntākāraṁ bhujagaśayanaṁ

padmanābhaṁ sureśam ।

viśvādhāraṁ gaganasadṛśaṁ

meghavarṇaṁ śubhāṅgam ॥

lakṣmīkāntaṁ kamalanayanaṁ

yogibhir dhyānagamyam ।

vande viṣṇuṁ bhavabhayaharaṁ

sarvalokaikanātham ॥

———

Meaning / Summary

આ શ્લોક ખૂબ જ પવિત્ર અને પ્રચલિત વિષ્ણુ સ્તુતિ છે. તેનો પાઠ કરવાથી માનસિક શાંતિ મળે છે, ભય દૂર થાય છે અને ભગવાન વિષ્ણુના વિવિધ સ્વરૂપોનું સ્મરણ થાય છે, જે મોક્ષ પ્રાપ્તિમાં સહાયક માનવામાં આવે છે. તે ભગવાનના ગુણગાન ગાઈને ભક્તને તેમની ભક્તિમાં સ્થિર થવામાં મદદ કરે છે.

જે શાંત આકારવાળા છે, શેષનાગ પર શયન કરેલા છે, જેમના નાભિમાંથી કમળ નીકળેલું છે, જે દેવોના સ્વામી છે. જે વિશ્વના આધાર છે, આકાશ સમાન સર્વવ્યાપી છે, જેમનો મેઘ સમાન શ્યામ કે વાદળી રંગ છે, જેમના અંગ શુભ છે. જે લક્ષ્મીજીના પ્રિયતમ છે, જેમની આંખો કમળ સમાન છે, જે યોગીઓ દ્વારા ધ્યાનમાં પ્રાપ્ત કરવા યોગ્ય છે. એવા વિષ્ણુ ભગવાનને હું નમસ્કાર કરું છું, જે સંસારના ભયને હરણ કરનાર અને સમસ્ત લોકના એકમાત્ર નાથ છે.

આ શ્લોક ભગવાન વિષ્ણુના શાંત સ્વરૂપ, શેષનાગ પર શયન, નાભિમાંથી કમળ ઉત્પત્તિ, દેવોના સ્વામીપદ, વિશ્વના આધાર, આકાશ જેવી વ્યાપકતા, મેઘ સમાન વર્ણ, શુભ અંગો, લક્ષ્મીજીના પતિ, કમળ જેવી આંખો અને યોગીઓ માટે ધ્યાન દ્વારા પ્રાપ્યતાનું વર્ણન કરીને તેમને નમસ્કાર કરે છે, જે સંસારના ભયને હરનાર અને સર્વલોકના નાથ છે.

આ શ્લોક ભગવાન વિષ્ણુના વિવિધ સ્વરૂપો અને ગુણધર્મોનું વર્ણન કરીને તેમની સ્તુતિ કરે છે. પ્રથમ પંક્તિમાં તેમને શાંત સ્વરૂપવાળા, શેષનાગ પર શયન કરનાર, નાભિમાંથી કમળ (જેના પર બ્રહ્માજી બિરાજમાન થયા) નીકળેલું છે તેવા અને દેવોના રાજા તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. બીજી પંક્તિમાં, તેમને સમગ્ર બ્રહ્માંડના આધાર, આકાશની જેમ અનંત અને સર્વવ્યાપી, વાદળ જેવા ઘેરા રંગના (જે શ્યામ વર્ણનો સૂચક છે) અને શુભ તથા મનોહર અંગોવાળા દર્શાવ્યા છે. ત્રીજી પંક્તિમાં, તેમને ધનની દેવી લક્ષ્મીજીના પ્રિયતમ, કમળ સમાન સુંદર આંખોવાળા અને જેમને ફક્ત યોગીઓ જ ઊંડા ધ્યાન દ્વારા પ્રાપ્ત કરી શકે છે તેવા વર્ણવ્યા છે. અંતિમ પંક્તિમાં, ભક્ત આવા ગુણધર્મો ધરાવતા ભગવાન વિષ્ણુને નમસ્કાર કરે છે, જે સંસાર ચક્રના ભય અને કષ્ટોને દૂર કરનાર તથા ચૌદ લોકના એકમાત્ર સ્વામી છે.

This shloka is a very sacred and popular prayer to Lord Vishnu. Chanting it is believed to bring peace of mind, remove fear, and help devotees meditate on the various divine attributes of Lord Vishnu, which is considered conducive to attaining liberation. It aids the devotee in fixing their devotion by praising the glories of the Lord.

I bow to Vishnu, who has a peaceful form, who rests on the serpent Shesha, from whose navel a lotus springs, and who is the lord of the gods. Who is the support of the universe, is like the sky (all-pervading), has the color of a cloud (dark/blue), and possesses auspicious limbs. Who is the beloved of Lakshmi, has lotus-like eyes, and is attainable by yogis through meditation. I bow to that Vishnu, who removes the fear of worldly existence and is the one lord of all worlds.

This shloka describes the peaceful form of Lord Vishnu, his resting on the serpent Shesha, the lotus from his navel, his lordship over gods, his role as the universe’s support, his pervasiveness like the sky, his cloud-like color, his auspicious limbs, his being the consort of Lakshmi, his lotus-like eyes, and his attainability through meditation by yogis. It concludes with a salutation to this Vishnu, who removes the fear of worldly existence and is the sole lord of all worlds.

This shloka is a beautiful meditative verse dedicated to Lord Vishnu, describing his various divine attributes and forms. The first line characterizes him by his calm and serene appearance (Shantakaram), his divine resting posture on the cosmic serpent Shesha (Bhujagashayanam), the miraculous lotus originating from his navel (Padmanabham), from which Lord Brahma is believed to have been born, and his supreme position as the king or lord of all gods (Suresham). The second line highlights his role as the sustainer and foundation of the entire cosmos (Vishwadharam), his infinite and all-pervading nature comparable to the sky (Gaganasadrisham), his complexion resembling a dark cloud (Meghavarnam), often depicting his dark blue or Shyam color, and his beautiful and divine form with auspicious limbs (Shubhangam). The third line speaks of his consort, Goddess Lakshmi, identifying him as her beloved (Lakshmikantam), describing his beautiful eyes like lotuses (Kamalanayanam), and stating that he is accessible and realized only by dedicated yogis through deep meditation and concentration (Yogibhir Dhyanagamyam). The final line is the salutation (Vande) to Lord Vishnu (Vishnum), acknowledging his power to remove the fears associated with the cycle of birth and death and worldly suffering (Bhavabhayaharam), and recognizing him as the singular, supreme lord and protector of all worlds (Sarvalokaikanatham).

Sentence - 1

———

शान्ताकारं भुजगशयनं पद्मनाभं सुरेशम्।

———

Meaning

જે શાંત આકારવાળા છે, શેષનાગ પર શયન કરેલા છે, જેમના નાભિમાંથી કમળ નીકળેલું છે, જે દેવોના સ્વામી છે.

Who has a peaceful form, who rests on the serpent Shesha, from whose navel a lotus springs, and who is the lord of the gods.

Meaning of Words

शान्ताकारं		શાન્તાકારમ્		shāntākāram
શાંત આકારવાળા જેમનો આકાર, સ્વરૂપ અથવા દેખાવ શાંત અને સૌમ્ય છે, જે શાંતિ અને નિર્મળતાનું પ્રતિક છે. તેમનું સ્વરૂપ અતિ મનોહર અને સ્થિરતા પ્રદાન કરનારું છે.			Of peaceful form Whose form, appearance, or shape is peaceful and serene, representing calmness, tranquility, and absence of disturbance. Their form is highly beautiful and provides stability.
भुजगशयनं		ભુજગશયનમ્		bhujagaśayanam
શેષનાગ પર શયન કરેલા જે આદિશેષ નામના વિશાળ સર્પ પર વિરાજેલા અથવા સૂતેલા છે. આ દ્રશ્ય ભગવાનની સૃષ્ટિની સ્થિરતા અને અનંતતા દર્શાવે છે.			Who rests on a serpent Who is reclining or sleeping on the great serpent named Adi Shesha. This posture symbolizes the stability and infinitude of creation.
पद्मनाभं		પદ્મનાભમ્		padmanābham
પદ્મનાભવાળા જેમની નાભિમાંથી કમળ નીકળેલું છે. હિંદુ શાસ્ત્રો અનુસાર, આ કમળમાંથી બ્રહ્માજીની ઉત્પત્તિ થઈ હતી, જે સૃષ્ટિના સર્જનહાર છે. આ ભગવાન વિષ્ણુના સૃષ્ટિના મૂળ હોવાનું સૂચવે છે.			Having a lotus from the navel From whose navel a lotus has sprung. According to Hindu scriptures, Lord Brahma, the creator, originated from this lotus. This signifies Lord Vishnu as the source of creation.
सुरेशम्		સુરેશમ્		sureśam
દેવોના સ્વામી જે સુરો એટલે કે દેવતાઓ ઇન્દ્ર, વરુણ આદિના ઈશ એટલે કે સ્વામી અથવા રાજા છે. તેઓ દેવતાઓના પણ અધિપતિ છે.			Lord of the gods Who is the Ish (lord or king) of Suras, meaning gods like Indra, Varuna, etc. He is the supreme ruler even of the deities.

Sentence - 2

———

विश्वाधारं गगनसदृशं मेघवर्णं शुभाङ्गम्॥

———

Meaning

જે વિશ્વના આધાર છે, આકાશ સમાન સર્વવ્યાપી છે, જેમનો મેઘ સમાન શ્યામ કે વાદળી રંગ છે, જેમના અંગ શુભ છે.

Who is the support of the universe, is like the sky (all-pervading), has the color of a cloud (dark/blue), and possesses auspicious limbs.

Meaning of Words

विश्वाधारं		વિશ્વાધારમ્		viśvādhāram
વિશ્વના આધાર જે સંપૂર્ણ વિશ્વ, બ્રહ્માંડ અને તેમાં રહેલી દરેક વસ્તુના આધારસ્તંભ છે, જે સમગ્ર સૃષ્ટિને ધારણ કરે છે.			Support of the universe Who is the fundamental support and foundation of the entire universe and everything within it, sustaining all of creation.
गगनसदृशं		ગગનસદૃશમ્		gaganasadṛśam
આકાશ સમાન જે આકાશની જેમ અત્યંત વિશાળ, અસીમ અને સર્વવ્યાપી છે. તેઓ કોઈપણ સ્થાન કે સીમાથી બંધાયેલા નથી.			Resembling the sky Who is like the sky, meaning extremely vast, boundless, and all-pervading. They are not limited by any place or boundary.
मेघवर्णं		મેઘવર્ણમ્		meghavarṇam
મેઘ સમાન રંગવાળા જેમનો શરીરનો રંગ ઘેરા વાદળ જેવો છે. આ સામાન્ય રીતે વાદળી અથવા શ્યામ વર્ણનો સૂચક છે, જે ભગવાન વિષ્ણુ અને તેમના અવતાર શ્રીકૃષ્ણનો પરંપરાગત રંગ છે.			Having the color of a cloud Whose body color is like that of a dark cloud. This typically indicates a blue or dark complexion, which is the traditional color associated with Lord Vishnu and his avatar Shri Krishna.
शुभाङ्गम्		શુભાઙ્ગમ્		śubhāṅgam
શુભ અંગોવાળા જેમના અંગો શુભ, મંગલમય અને સુંદર છે. તેમનું દિવ્ય શરીર અત્યંત પવિત્ર અને આરાધ્ય છે.			Having auspicious limbs Whose limbs or body parts are auspicious, divine, and beautiful. His divine body is extremely pure and worthy of worship.

Sentence - 3

———

लक्ष्मीकान्तं कमलनयनं योगिभिर्ध्यानगम्यम्।

———

Meaning

જે લક્ષ્મીજીના પ્રિયતમ છે, જેમની આંખો કમળ સમાન છે, જે યોગીઓ દ્વારા ધ્યાનમાં પ્રાપ્ત કરવા યોગ્ય છે.

Who is the beloved of Lakshmi, has lotus-like eyes, and is attainable by yogis through meditation.

Meaning of Words

लक्ष्मीकान्तं		લક્ષ્મીકાન્તમ્		lakṣmīkāntam
લક્ષ્મીજીના પ્રિયતમ જે ધન, સમૃદ્ધિ અને સૌભાગ્યની દેવી માતા લક્ષ્મીના કાન્ત એટલે કે પતિ અથવા પ્રિયતમ છે. આ તેમનું લક્ષ્મીજી સાથેનું અભિન્ન જોડાણ દર્શાવે છે.			Beloved of Lakshmi Who is the Kanta, meaning husband or beloved, of Goddess Lakshmi, the deity of wealth, prosperity, and good fortune. This indicates his inseparable association with Goddess Lakshmi.
कमलनयनं		કમલનયનમ્		kamalanayanam
કમળ સમાન આંખોવાળા જેમની આંખો કમળના ફૂલની પાંખડીઓ જેવી સુંદર, મોટી અને આકર્ષક છે. કમળ પવિત્રતા અને આધ્યાત્મિક વિકાસનું પ્રતિક છે.			Having lotus-like eyes Whose eyes are beautiful, large, and attractive like the petals of a lotus flower. The lotus symbolizes purity and spiritual growth.
योगिभिर्ध्यानगम्यम्		યોગિભિર્ધ્યાનગમ્યમ્		yogibhir dhyānagamyam
યોગીઓ દ્વારા ધ્યાનમાં પ્રાપ્ત કરવા યોગ્ય જેમને કેવળ યોગાભ્યાસ કરનારા યોગીઓ દ્વારા જ ઊંડા ધ્યાન અને સમાધિની અવસ્થામાં અનુભવી શકાય છે અથવા પ્રાપ્ત કરી શકાય છે. તેઓ માત્ર બાહ્ય ક્રિયાઓથી નહીં, પણ આંતરિક સાધનાથી જ મળે છે.			Attainable by yogis through meditation Who can be experienced or attained only by yogis who practice yoga, through deep meditation and the state of Samadhi. They are not reached through external actions alone, but through internal spiritual practice.

Sentence - 4

———

वन्दे विष्णुं भवभयहरं सर्वलोकैकनाथम्॥

———

Meaning

એવા વિષ્ણુ ભગવાનને હું નમસ્કાર કરું છું, જે સંસારના ભયને હરણ કરનાર અને સમસ્ત લોકના એકમાત્ર નાથ છે.

I bow to Vishnu, who removes the fear of worldly existence and is the one lord of all worlds.

Meaning of Words

वन्दे		વન્દે		vande
હું નમસ્કાર કરું છું હું શ્રદ્ધા અને વિનયપૂર્વક પ્રણામ કરું છું, પૂજા કરું છું અથવા વંદન કરું છું.			I bow to I salute, worship, or offer reverence with faith and humility.
विष्णुं		વિષ્ણું		viṣṇum
વિષ્ણુ ભગવાનને ભગવાન વિષ્ણુ, જે હિંદુ ધર્મના મુખ્ય દેવતાઓમાંના એક છે અને જેમને પાલનહાર માનવામાં આવે છે.			To Lord Vishnu, who is one of the principal deities in Hinduism and is considered the preserver and sustainer of the universe.
भवभयहरं		ભવભયહરમ્		bhavabhayaharam
સંસારના ભયને હરણ કરનાર જે સંસારના ચક્ર, જન્મ-મરણના ભય અને જીવનના કષ્ટોને દૂર કરનાર છે. ભક્તિ દ્વારા તેઓ ભવસાગરથી મુક્તિ અપાવે છે.			Remover of the fear of worldly existence Who removes the fear associated with the cycle of Samsara (worldly existence), birth and death, and the sufferings of life. Through devotion, they grant liberation from the ocean of existence.
सर्वलोकैकनाथम्		સર્વલોકૈકનાથમ્		sarvalokaikanātham
સમસ્ત લોકના એકમાત્ર નાથ જે ચૌદ લોક (ઉપરના સાત અને નીચેના સાત) સહિત સંપૂર્ણ બ્રહ્માંડના એકમાત્ર સ્વામી, માલિક અને શાસક છે.			The one lord of all worlds Who is the singular master, owner, and ruler of all worlds (including the fourteen planetary systems as per cosmology) and the entire cosmos.

---