Shree Ram Vandana - 5

The Shloka

———

इति वदति तुलसीदास शंकर

शेष मुनि मन रंजनं ।

मम् हृदय कंज निवास कुरु

कामादि खलदल गंजनं ॥

———

Iti vadati Tulasīdāsa Śaṅkara Śeṣa muni mana rañjanaṁ.

Mama hṛdaya kañja nivāsa kuru kāmādi khaladala gañjanaṁ.

———

Meaning / Summary

हा श्लोक तुलसीदासांची वैयक्तिक प्रार्थना आहे, ज्यात ते भगवान रामांच्या त्यांच्या हृदयात सततच्या उपस्थितीची तीव्र इच्छा व्यक्त करतात. हे दैवी कृपेची शुद्धीकरण करणारी आणि रक्षण करणारी शक्ती दर्शविते. रामाला ‘शंकर, शेष आणि मुनींच्या मनाला आनंद देणारा’ असे संबोधून, तुलसीदास रामाची सर्वोच्च दिव्यता आणि त्याला महान व्यक्तींकडून मिळणारा आदर मान्य करतात. रामाला ‘हृदयकमळात निवास करण्याची’ विनंती म्हणजे आंतरिक शुद्धी आणि आध्यात्मिक वास्तवाची तळमळ, जिथे दैवी उपस्थिती भक्ताला रूपांतरित करते. महत्त्वाचे म्हणजे, हा श्लोक रामाची ‘वाईट प्रवृत्तींचा नाश करणारा’ भूमिका अधोरेखित करतो, याचा अर्थ असा की रामाची उपस्थिती काम, क्रोध आणि लोभ यांसारख्या आंतरिक शत्रूंना नष्ट करू शकते, ज्यामुळे मुक्ती आणि आध्यात्मिक वाढ होते. हे आध्यात्मिक शुद्धी आणि भक्तीचे आवाहन आहे.

असे तुलसीदास म्हणतात: हे शंकर, शेष आणि मुनींच्या मनाला आनंद देणाऱ्या रामा, माझ्या हृदयकमळात निवास करा, तुम्ही कामवासनादी वाईट प्रवृत्तींच्या समूहाचा नाश करणारे आहात.

या श्लोकात, तुलसीदास भगवान रामांना नम्रपणे प्रार्थना करतात, त्यांना भगवान शंकर, शेष आणि सर्व मुनींच्या मनाला आनंद देणारे असे वर्णन करतात. ते भगवान रामांना त्यांच्या हृदयकमळात निवास करण्याची विनंती करतात आणि रामाच्या कामवासनादी सर्व नकारात्मक आंतरिक शक्ती आणि वाईट प्रवृत्तींचा नाश करण्याच्या शक्तीला ते मान्य करतात.

This shloka is a deeply personal prayer by Tulsidas, expressing his earnest desire for Lord Rama’s constant presence within his heart. It emphasizes the purifying and protective power of divine grace. By invoking Rama as the ‘delight of Shiva, Shesha, and sages,’ Tulsidas acknowledges Rama’s supreme divinity and the reverence he commands from the greatest beings. The request for Rama to ‘reside in the heart-lotus’ signifies a yearning for inner purity and spiritual dwelling, where the divine presence transforms the devotee. Crucially, the shloka highlights Rama’s role as the ‘destroyer of evil tendencies,’ implying that His presence can vanquish internal enemies like lust, anger, and greed, leading to liberation and spiritual growth. It’s a call for spiritual cleansing and devotion.

Thus says Tulsidas: O delight of the minds of Shiva, Shesha, and sages, please reside in the lotus of my heart, you who destroy the host of evil tendencies like lust and others.

In this shloka, Tulsidas humbly prays to Lord Rama, describing Him as the one who brings joy to the hearts of Lord Shiva, Shesha, and all sages. He requests Lord Rama to kindly take residence in the lotus of his heart, acknowledging Rama’s power to destroy all negative internal forces and evil tendencies such as lust.

Sentence - 1

———

इति वदति तुलसीदास शंकर शेष मुनि मन रंजनं

———

Meaning

असे तुलसीदास म्हणतात, हे शंकर, शेष आणि मुनींच्या मनाला आनंद देणाऱ्या रामा.

Thus says Tulsidas, O delight of the minds of Shiva, Shesha, and sages.

Meaning of Words

इति	Iti	असे, अशाप्रकारे	Thus, so
वदति	vadati	म्हणतो, बोलतो	Says, speaks
तुलसीदास		Tulasīdāsa
तुलसीदास (रामाचे परमभक्त आणि रामचरितमानसाचे रचयिता)		Tulsidas (the revered poet-saint and author of Ramcharitmanas)
शंकर	Śaṅkara	शंकर, भगवान शिव	Shiva, Lord Shiva
शेष		Śeṣa
शेष (दिव्य सर्प, जो भगवान रामाचा भाऊ लक्ष्मणाचा अवतार मानला जातो)		Shesha (the divine serpent, often associated with Lakshmana, Lord Rama’s brother)
मुनि	muni	मुनी, ऋषी, तपस्वी	Sage, ascetic
मन	mana	मन	Mind
रंजनं		rañjanaṁ
आनंद देणारा, संतोष देणारा, प्रसन्न करणारा		Delighting, pleasing, gladdening

Sentence - 2

———

मम् हृदय कंज निवास कुरु कामादि खलदल गंजनं ॥

———

Meaning

माझ्या हृदयकमळात निवास करा, तुम्ही कामवासनादी वाईट प्रवृत्तींच्या समूहाचा नाश करणारे आहात.

Please reside in the lotus of my heart, you who destroy the host of evil tendencies like lust and others.

Meaning of Words

मम्	Mama	माझे	My
हृदय	hṛdaya	हृदय	Heart
कंज		kañja
कमळ (रूपकात्मक, हृदयकमळ, पवित्र आणि शुद्ध जागेचे प्रतीक)		Lotus (metaphorically, heart-lotus, symbolizing purity and a sacred space)
निवास		nivāsa
निवास कर, वास्तव्य कर, रहा		Reside, dwell, make a home
कुरु		kuru
कर, कृपा करून कर (आज्ञासूचक क्रियापद, विनंती)		Do, please make/do (imperative verb, a request)
कामादि		kāmādi
काम (वासना) आणि इतर (काम, क्रोध, लोभ, मोह, मद, मत्सर यांसारख्या षड्रिपूंना उद्देशून)		Lust/desire and others (referring to the six internal enemies: lust, anger, greed, attachment, pride, envy)
खलदल		khaladala
दुर्जनांचा समूह, वाईट प्रवृत्तींचा समूह		Host of wicked/evil elements, group of villains
गंजनं		gañjanaṁ
नाश करणारा, पराभव करणारा, दमन करणारा		Destroyer, vanquisher, suppressor, one who crushes

---