Madhurashtakam - 3¶

The Shloka¶

———

वेणुर्मधुरो रेणुर्मधुरः पाणिर्मधुरः पादौ मधुरौ ।

नृत्यं मधुरं सख्यं मधुरं मधुराधिपतेरखिलं मधुरम् ॥

———

വേണുർമധുരോ രേണുർമധുരഃ പാണിർമധുരഃ പാദൗ മധുരൗ.

നൃത്യം മധുരം സഖ്യം മധുരം മധുരാധിപതേരഖിലം മധുരമ്.

———

Veṇur madhuro reṇur madhuraḥ pāṇir madhuraḥ pādau madhurau.

Nṛtyaṃ madhuraṃ sakhyaṃ madhuraṃ madhurādhipater akhilaṃ madhuram.

———

Meaning / Summary¶

മധുരാഷ്ടകത്തിലെ ഈ ശ്ലോകം ശ്രീകൃഷ്ണന്റെ സർവവ്യാപിയായ ദിവ്യ മാധുര്യത്തെ വാഴ്ത്തുന്നു. അവിടുത്തെ ഓടക്കുഴൽ, പാദങ്ങളിലെ പവിത്രമായ പൊടി, കൈകൾ, പാദങ്ങൾ, നൃത്തം, സൗഹൃദം എന്നിങ്ങനെ ശ്രീകൃഷ്ണനുമായി ബന്ധപ്പെട്ട വിവിധ വശങ്ങളെ ഇത് വ്യവസ്ഥാപിതമായി പട്ടികപ്പെടുത്തുന്നു. ഓരോന്നിനെയും ‘മധുരം’ എന്ന് വിശേഷിപ്പിക്കുന്നത്, അവിടുത്തെ സഹജമായ സ്വഭാവം പരിശുദ്ധവും ആകർഷകവുമായ ആനന്ദമാണെന്ന് ഊന്നിപ്പറയുന്നു. ‘മധുരാധിപതേരഖിലം മധുരം’ എന്ന പ്രസ്താവന, ശ്രീകൃഷ്ണൻ എല്ലാ മാധുര്യത്തിന്റെയും പരമാധികാരിയാണെന്നും, അവിടുത്തെ ഓരോ അംശവും ഓരോ പ്രവൃത്തിയും ആത്മീയമായ ആകർഷണത്താൽ നിറഞ്ഞതാണെന്നും സ്ഥാപിക്കുന്നു. ഇത് ഭക്തരെ അഗാധമായ ഭക്തിയിലേക്കും ആനന്ദകരമായ ബന്ധത്തിലേക്കും ആകർഷിക്കുന്നു.

അവിടുത്തെ ഓടക്കുഴൽ മധുരമാണ്, പാദങ്ങളിലെ പൊടി മധുരമാണ്; അവിടുത്തെ കൈകൾ മധുരമാണ്, പാദങ്ങൾ മധുരമാണ്. അവിടുത്തെ നൃത്തം മധുരമാണ്, സൗഹൃദം മധുരമാണ്; മധുരത്തിന്റ അധിപതിയായ ശ്രീകൃഷ്ണന്റേത് എല്ലാം മധുരമാണ്.

മധുരാഷ്ടകത്തിലെ ഏഴാം ശ്ലോകം ശ്രീകൃഷ്ണനെ സ്തുതിക്കുന്നു, അവിടുത്തെ ഓടക്കുഴൽ, പാദങ്ങളിലെ പൊടി, കൈകൾ, പാദങ്ങൾ, നൃത്തം, സൗഹൃദം എന്നിവയെല്ലാം മധുരമുള്ളതാണെന്ന് പ്രഖ്യാപിക്കുന്നു. മധുരത്തിന്റെ അധിപതിയായ ശ്രീകൃഷ്ണന്റെ എല്ലാം മധുരമുള്ളതാണെന്ന് ഉറപ്പിച്ചുകൊണ്ട്, അവിടുത്തെ സർവവ്യാപിയായ ആകർഷകവും ആനന്ദകരവുമായ സ്വഭാവത്തെ ഇത് എടുത്തു കാണിക്കുന്നു.

ശ്രീ വല്ലഭാചാര്യർ രചിച്ച മധുരാഷ്ടകത്തിലെ ഈ ശ്ലോകം, ശ്രീകൃഷ്ണന്റെ സഹജവും സർവവ്യാപിയുമായ മാധുര്യത്തിന്റെ ആഴത്തിലുള്ള ഭക്തിനിർഭരമായ പ്രകാശനമാണ്. ചലിക്കുന്നതും അചേതനമായതും, കാണുന്നതും ആശയപരവുമായ, അവിടുമായി ബന്ധപ്പെട്ട എല്ലാ വശങ്ങളിലും ദിവ്യമായ ആകർഷണവും ആനന്ദവും നിറഞ്ഞിരിക്കുന്നു എന്ന് ഇത് വർണ്ണിക്കുന്നു. ‘വേണു’ (ഓടക്കുഴൽ) മധുരമാണ്, ഇത് ശ്രീകൃഷ്ണൻ പുറപ്പെടുവിക്കുന്ന മനോഹരമായ സംഗീതത്തെ സൂചിപ്പിക്കുന്നു, അത് എല്ലാ ജീവജാലങ്ങളെയും വശീകരിക്കുന്നു. അവിടുത്തെ പാദങ്ങളിലെ ‘രേണു’ (പൊടി) മധുരമാണ്, അവിടുന്ന് സ്പർശിക്കുന്ന ഏറ്റവും നിസ്സാരമായ വസ്തുക്കൾക്കുപോലുമുള്ള പവിത്രതയും ശുദ്ധീകരണ ശക്തിയും ഇത് വ്യക്തമാക്കുന്നു. അവിടുത്തെ ‘പാണി’ (കൈകൾ) മധുരമാണ്, ഓടക്കുഴൽ പിടിക്കുക, സംരക്ഷണം നൽകുക, വരങ്ങൾ നൽകുക തുടങ്ങിയ അവിടുത്തെ പ്രവർത്തനങ്ങളെ ഇത് പ്രതിനിധീകരിക്കുന്നു. അവിടുത്തെ ‘പാദൗ’ (പാദങ്ങൾ) മധുരമാണ്, കാരണം അവ എല്ലാ ഐശ്വര്യങ്ങളുടെയും ഉറവിടവും ഭക്തരുടെ അഭയവുമാണ്. അവിടുത്തെ ‘നൃത്യം’ (നൃത്തം), പ്രത്യേകിച്ച് രാസലീല, മധുരമാണ്, ഇത് ദിവ്യമായ ലീലയെയും സന്തോഷത്തെയും പ്രപഞ്ച താളത്തെയും പ്രതീകവൽക്കരിക്കുന്നു. അവിടുത്തെ ‘സഖ്യം’ (സൗഹൃദം) മധുരമാണ്, ഇത് ഭക്തരുമായി അവിടുന്ന് പങ്കിടുന്ന അടുത്തതും സ്നേഹമയവും പിന്തുണ നൽകുന്നതുമായ ബന്ധത്തെ പ്രകടമാക്കുന്നു. ‘മധുരാധിപതി’ (മധുരത്തിന്റെ അധിപതി) ആയ ശ്രീകൃഷ്ണന്റെ ‘അഖിലം മധുരം’ (എല്ലാം മധുരമാണ്) എന്ന പ്രഖ്യാപനത്തിൽ ഈ ശ്ലോകം അവസാനിക്കുന്നു, ഇത് എല്ലാ മധുരവും ആനന്ദകരവുമായ ഗുണങ്ങളുടെയും സാരവും അധിപതിയും ശ്രീകൃഷ്ണനാണെന്ന് സ്ഥിരീകരിക്കുന്നു. ഈ മാധുര്യം കേവലം ഭൗതികമല്ല, ആഴത്തിലുള്ള ആത്മീയമാണ്, ഇത് അവിടുത്തെ ഭക്തരുടെ ഹൃദയങ്ങളിൽ പരിശുദ്ധമായ സ്നേഹവും ഭക്തിയും ഉണർത്തുന്നു.

This verse from Madhurashtakam celebrates the all-encompassing divine sweetness of Lord Krishna. It systematically lists various aspects associated with Krishna—from His instruments (flute) and the sacred dust He walks on, to His limbs (hands, feet), and His actions (dance, friendship). Each is declared ‘madhuram’ (sweet), emphasizing that His inherent nature is one of pure, enchanting bliss. The culmination, ‘Madhurādhipater akhilaṃ madhuram’, asserts that Krishna is the sovereign Lord of all sweetness, and every particle of His being and every act He performs is saturated with this spiritual charm, drawing devotees into a state of profound devotion and joyous connection.

His flute is sweet, the dust of His feet is sweet; His hands are sweet, His feet are sweet. His dance is sweet, His friendship is sweet; Everything about the Lord of Sweetness (Krishna) is sweet.

The seventh verse of Madhurashtakam praises Lord Krishna, stating that His flute, the dust of His feet, His hands, His feet, His dance, and His friendship are all sweet. It concludes by affirming that absolutely everything about Krishna, the Lord of Sweetness, is sweet, highlighting His universally charming and blissful nature.

This verse from Madhurashtakam, composed by Sri Vallabhacharya, is a profound expression of devotion, highlighting the inherent and all-pervading sweetness (madhurya) of Lord Krishna. It describes how every aspect associated with Him, both animate and inanimate, visible and conceptual, is infused with divine charm and bliss. The ‘veṇu’ (flute) is sweet, referring to the enchanting music Krishna produces that captivates all beings. The ‘reṇu’ (dust) of His feet is sweet, signifying the sacredness and purifying power of even the most humble elements touched by Him. His ‘pāṇi’ (hands) are sweet, representing His actions of holding the flute, offering protection, and granting boons. His ‘pādau’ (feet) are sweet, as they are the source of all auspiciousness and the refuge for devotees. His ‘nṛtyaṃ’ (dance), especially the Rasa Lila, is sweet, symbolizing divine play, joy, and the cosmic rhythm. His ‘sakhyaṃ’ (friendship) is sweet, demonstrating the intimate, loving, and supportive relationship He shares with His devotees. The verse culminates in the declaration that ‘akhilaṃ madhuram’ (everything is sweet) of ‘Madhurādhipati’ (the Lord of Sweetness), confirming that Krishna is the very essence and master of all sweet and delightful qualities. This sweetness is not merely sensory but deeply spiritual, evoking pure love and devotion in the hearts of His bhaktas (devotees).

Sentence - 1¶

———

वेणुर्मधुरो रेणुर्मधुरः

———

Meaning¶

ഓടക്കുഴൽ മധുരമാണ്, പാദങ്ങളിലെ പൊടി മധുരമാണ്.

The flute is sweet, the dust (of His feet) is sweet.

Meaning of Words¶

वेणुः	വേണുഃ		veṇuḥ
ശ്രീകൃഷ്ണന്റെ ദിവ്യമായ ഓടക്കുഴൽ, അതിന്റെ സംഗീതം എല്ലാ സൃഷ്ടികളെയും മയക്കുന്നു എന്നും ദേവന്മാരെയും സ്വർഗ്ഗവാസികളെയും പോലും ആനന്ദത്തിൽ എല്ലാം മറക്കാൻ പ്രേരിപ്പിക്കുന്നു എന്നും പറയപ്പെടുന്നു. അവിടുത്തെ ദിവ്യനാദത്തിന്റെ വശീകരണ ശക്തിയെ ഇത് പ്രതീകവൽക്കരിക്കുന്നു.		Flute Lord Krishna’s divine bamboo flute, whose melodies are said to enchant all creation, making even the demigods and celestial beings forget themselves in ecstasy. It symbolizes the captivating power of His divine sound.
मधुरः	മധുരഃ		madhuraḥ
മധുരമായത് ഇന്ദ്രിയങ്ങൾക്കും ആത്മാവിനും ആനന്ദകരവും ആകർഷകവുമായ ഒരു ഗുണം. ഇവിടെ, ശ്രീകൃഷ്ണന്റെ ഓടക്കുഴലിന്റെ ആത്മീയവും മാന്ത്രികവുമായ മധുരത്തെയാണ് ഇത് സൂചിപ്പിക്കുന്നത്, അത് വലിയ സന്തോഷവും ആത്മീയ ഉന്നമനവും നൽകുന്നു.		Sweet Possessing a quality that is delightful, charming, and pleasing to the senses and the soul. In this context, it refers to the spiritual and enchanting sweetness of Krishna’s flute, which brings immense joy and spiritual elevation.
रेणुः	രേണുഃ		reṇuḥ
ശ്രീകൃഷ്ണന്റെ താമരപ്പാദങ്ങളിലെ പൊടി, ഇത് അത്യന്തം പവിത്രവും ഭക്തരെ ശുദ്ധീകരിക്കുന്നതുമായി കണക്കാക്കപ്പെടുന്നു. ഇത് വിനയത്തെയും ഭഗവാന്റെ സ്പർശനത്തിന്റെ അഗാധമായ പവിത്രതയെയും, അവിടുത്തെ സാമീപ്യത്തിലൂടെ ലഭിക്കുന്ന അനുഗ്രഹങ്ങളെയും പ്രതീകവൽക്കരിക്കുന്നു.		Dust Specifically, the dust from Lord Krishna’s lotus feet, which is considered supremely sacred and purifying for devotees. It symbolizes humility, the profound sanctity of the Lord’s touch, and the blessings received by associating with Him.

Sentence - 2¶

———

पाणिर्मधुरः पादौ मधुरौ

———

Meaning¶

അവിടുത്തെ കൈകൾ മധുരമാണ്, പാദങ്ങൾ മധുരമാണ്.

His hands are sweet, His feet are sweet.

Meaning of Words¶

पाणिः	പാണിഃ		pāṇiḥ
ശ്രീകൃഷ്ണന്റെ കൈകൾ ഓടക്കുഴൽ പിടിക്കുക, ഗോവർദ്ധന പർവതം ഉയർത്തുക, ദിവ്യമായ ലീലകൾ നടത്തുക, അനുഗ്രഹങ്ങൾ നൽകുക തുടങ്ങിയ വിവിധ പ്രവർത്തനങ്ങൾക്ക് പ്രശസ്തമാണ്. താമരയിതൾ പോലെ മനോഹരവും ദിവ്യകർമ്മങ്ങൾ ചെയ്യാൻ കഴിവുള്ളവയുമായി അവ ചിത്രീകരിക്കപ്പെടുന്നു, ഇത് അവിടുത്തെ സംരക്ഷണ സ്വഭാവത്തെയും ദയാവായ്പിനെയും പ്രതിനിധീകരിക്കുന്നു.		Hands Lord Krishna’s hands are celebrated for their various activities, such as holding the flute, lifting Govardhan Hill, performing divine pastimes, and offering blessings. They are depicted as beautiful, lotus-like, and capable of divine actions, representing His protective and benevolent nature.
पादौ	പാദൗ		pādau
ശ്രീകൃഷ്ണന്റെ താമരപ്പാദങ്ങൾ അഗാധമായ ആരാധനയുടെ വിഷയമാണ്, കാരണം അവ എല്ലാ ഐശ്വര്യങ്ങളുടെയും ഉറവിടവും ഭക്തർക്ക് പരമമായ അഭയവുമാണ്. അവ മൃദലവും മനോഹരവും ദിവ്യചിഹ്നങ്ങളാൽ അടയാളപ്പെടുത്തിയതുമാണ്, അവ സ്പർശിക്കുകയോ ധ്യാനിക്കുകയോ ചെയ്യുന്ന ആരെയും ശുദ്ധീകരിക്കുന്നു എന്ന് വിശ്വസിക്കപ്പെടുന്നു.		Feet Lord Krishna’s lotus feet are objects of deep veneration, as they are the source of all auspiciousness and the ultimate refuge for devotees. They are described as soft, beautiful, and marked with divine symbols, believed to purify anyone who touches or meditates upon them.
मधुरौ	മധുരൗ		madhurau
മധുരമായവ (ദ്വിവചനം) ‘മധുരഃ’ എന്നതിന് സമാനം, പക്ഷേ ദ്വിവചനത്തിൽ. ഇത് കൈകളുടെയും പാദങ്ങളുടെയും മധുരത്തെ സൂചിപ്പിക്കുന്നു. ഈ മധുരം അവയുടെ ദിവ്യ സൗന്ദര്യത്തിലേക്കും കൃപയിലേക്കും അവ ചെയ്യുന്ന പ്രവർത്തനങ്ങളിലേക്കും ഭക്തർക്ക് നൽകുന്ന ആനന്ദത്തിലേക്കും വ്യാപിക്കുന്നു.		Sweet (dual) Similar to ‘madhuraḥ’, but in dual form, indicating the sweetness of both hands and both feet. This sweetness extends to their divine beauty, grace, the actions performed by them, and the bliss they bestow upon devotees.

Sentence - 3¶

———

नृत्यं मधुरं सख्यं मधुरं

———

Meaning¶

അവിടുത്തെ നൃത്തം മധുരമാണ്, സൗഹൃദം മധുരമാണ്.

His dance is sweet, His friendship is sweet.

Meaning of Words¶

नृत्यं	നൃത്യം		nṛtyaṃ
ശ്രീകൃഷ്ണന്റെ മനോഹരവും ആകർഷകവുമായ നൃത്തങ്ങൾ, പ്രത്യേകിച്ച് വൃന്ദാവനത്തിലെ ഗോപികമാരുമായുള്ള രാസലീലയെ ഇത് സൂചിപ്പിക്കുന്നു. അവിടുത്തെ നൃത്തം ദിവ്യമായ ലീലയെയും പരമമായ സന്തോഷത്തെയും പ്രപഞ്ചത്തിന്റെ വശ്യമായ താളത്തെയും ആത്മീയ സ്നേഹത്തിന്റെ അന്തിമ പ്രകടനത്തെയും പ്രതീകവൽക്കരിക്കുന്നു.		Dance Refers to Lord Krishna’s enchanting and graceful dances, particularly the Rasa Lila with the Gopis in Vrindavan. His dance symbolizes divine play (lila), pure joy, the captivating rhythm of the universe, and the ultimate expression of spiritual love.
सख्यं	സഖ്യം		sakhyaṃ
ശ്രീകൃഷ്ണന്റെ അസാധാരണമായ സൗഹൃദം, പ്രത്യേകിച്ച് സുദാമാവിനോടും പാണ്ഡവരോടും. ഇത് ഭക്തരുമായുള്ള അവിടുത്തെ വ്യക്തിപരമായ, അടുത്ത ബന്ധത്തെ പ്രകടമാക്കുന്നു. അവിടുത്തെ സൗഹൃദം നിരുപാധികമായ സ്നേഹം, അചഞ്ചലമായ പിന്തുണ, അഗാധമായ അടുപ്പം എന്നിവയാൽ സവിശേഷമാണ്, അത് എപ്പോഴും സുഹൃത്തുക്കളുടെ ക്ഷേമത്തിലേക്കും ആത്മീയ ഉന്നമനത്തിലേക്കും നയിക്കുന്നു.		Friendship Lord Krishna’s unparalleled friendship, especially with figures like Sudama and the Pandavas, which demonstrates His personal, intimate relationship with His devotees. His friendship is characterized by unconditional love, unwavering support, and profound intimacy, always leading to the well-being and spiritual upliftment of His friends.

Sentence - 4¶

———

मधुराधिपतेरखिलं मधुरम् ॥

———

Meaning¶

മധുരത്തിന്റ അധിപതിയായ ശ്രീകൃഷ്ണന്റേത് എല്ലാം മധുരമാണ്.

Everything about the Lord of Sweetness is sweet.

Meaning of Words¶

मधुराधिपतिः	മധുരാധിപതിഃ		madhurādhipatiḥ
മധുരത്തിന്റെ അധിപതിയുടെ മധുരത്തിന്റെ അധിപതിയായ ശ്രീകൃഷ്ണനെയാണ് ഇത് സൂചിപ്പിക്കുന്നത്. അദ്ദേഹം കേവലം മധുരമുള്ളവൻ മാത്രമല്ല, എല്ലാ മധുരത്തിന്റെയും പരമാധികാരിയും അധിപനുമാണ് (അധിപതി). എല്ലാ ആനന്ദകരവും മനോഹരവും അനുഗ്രഹീതവുമായ ഗുണങ്ങളുടെയും ഉറവിടവും മൂർത്തിമദ്ഭാവവും ദാതാവുമാണ് അദ്ദേഹം.		Of the Lord of Sweetness Refers to Lord Krishna, who is not just sweet Himself, but the very sovereign or master (adhipati) of all sweetness (madhura). He is the ultimate source, embodiment, and dispenser of all delightful, enchanting, and blissful qualities.
अखिलं	അഖിലം		akhilaṃ
എല്ലാം ഒരു ഒഴിവാക്കലും ഇല്ലാതെ, എല്ലാ കാര്യങ്ങളും, എല്ലാ വശങ്ങളും. ശ്രീകൃഷ്ണന്റെ മാധുര്യം സർവ്വവ്യാപിയാണെന്നും അവിടുത്തെ ദിവ്യരൂപത്തിലും ഗുണങ്ങളിലും പ്രവർത്തനങ്ങളിലും ലീലകളിലും ഭക്തരുമായുള്ള ബന്ധത്തിലും വ്യാപിച്ചുകിടക്കുന്നു എന്നും ഇത് ഊന്നിപ്പറയുന്നു, അവിടുത്തെ ആകർഷണത്തിൽ നിന്ന് ഒരു വശവും ഒഴിവാക്കപ്പെടുന്നില്ല.		Everything Denotes the entirety, every single aspect, without exception. This emphasizes that Krishna’s sweetness is all-pervasive and extends to His divine form, attributes, actions, pastimes, and His relationship with His devotees, leaving no aspect untouched by His charm.