Arjuna’s Inner Struggle - 01 - 03

The Shloka

———

पश्यैतां पाण्डुपुत्राणामाचार्य महतीं चमूम् ।

व्यूढां द्रुपदपुत्रेण तव शिष्येण धीमता ॥

———

పశ్యైతాం పాండుపుత్రాణామాచార్య మహతీం చమూమ్ ।

వ్యూఢాం ద్రుపదపుత్రేణ తవ శిష్యేణ ధీమతా ॥

———

Paśyaitāṁ Pāṇḍuputrāṇāmācārya mahatīṁ camūm ।

Vyūḍhāṁ Drupadaputreṇa tava śiṣyeṇa dhīmatā ॥

———

Meaning / Summary

ఈ శ్లోకం దుర్యోధనుడి మనస్తత్వాన్ని యుద్ధం ప్రారంభానికి ముందు స్పష్టం చేస్తుంది. బయటికి ధైర్యంగా కనిపించినా, లోలోపల అతనికి పాండవుల సైన్యం పట్ల భయం మరియు ఆందోళన ఉన్నాయని ఇది వెల్లడిస్తుంది. ద్రోణాచార్యులచే శిక్షితుడైన ధృష్టద్యుమ్నుడు పాండవ సైన్యానికి నాయకత్వం వహించడం ద్వారా, దుర్యోధనుడు ద్రోణునిలో పాత వైరాన్ని (ద్రుపదునితో) రేకెత్తించి, ఆయనను పూర్తి శక్తితో పోరాడేలా ప్రేరేపించడానికి ప్రయత్నిస్తున్నాడు. ఇది మహాభారత యుద్ధంలో పాల్గొన్న అనేకమంది పాత్రల మధ్య ఉన్న సంక్లిష్ట సంబంధాలను, నైతిక సందిగ్ధతలను కూడా సూచిస్తుంది.

ఓ ఆచార్యా! పాండుపుత్రులైన వారి యొక్క ఈ గొప్ప సైన్యాన్ని చూడు. ఇది నీ శిష్యుడైన, తెలివైన ద్రుపదపుత్రునిచే వ్యూహరచన చేయబడింది.

ఈ శ్లోకంలో, దుర్యోధనుడు తన గురువు ద్రోణాచార్యులకు పాండవుల గొప్ప సైన్యాన్ని చూపిస్తూ, దానిని ద్రోణుని శిష్యుడైన, తెలివైన ద్రుపదపుత్రుడైన ధృష్టద్యుమ్నుడు వ్యూహరచన చేశాడని చెబుతాడు.

ఇక్కడ ధృతరాష్ట్రుడు సంజయునితో తన పుత్రుడు దుర్యోధనుడు యుద్ధభూమిలో ఆచార్య ద్రోణునితో పలికిన మాటలను వివరిస్తున్నాడు. దుర్యోధనుడు ద్రోణాచార్యులను ఉద్దేశించి, “ఓ గురుదేవా! పాండురాజు పుత్రులైన పాండవుల యొక్క ఈ మహా సైన్యాన్ని చూడండి. ఈ సైన్యం సామాన్యమైనది కాదు, అది చాలా పెద్దది మరియు శక్తివంతమైనది. ఈ సైన్యాన్ని వ్యూహబద్ధంగా అమర్చినది ఎవరో తెలుసా? అది ద్రుపదుని కుమారుడైన ధృష్టద్యుమ్నుడు. ఆశ్చర్యకరంగా, ఈ ధృష్టద్యుమ్నుడు మీరే స్వయంగా విద్య నేర్పిన మీ శిష్యుడు. అంతేకాదు, అతను చాలా తెలివైనవాడు, యుద్ధవ్యూహాలలో నిపుణుడు.” అని చెప్పడం ద్వారా, పాండవ సైన్యం యొక్క బలాన్ని, దాని వెనుక ఉన్న వ్యూహాత్మక బుద్ధిని ద్రోణాచార్యులకు గుర్తుచేస్తూ, వారిని యుద్ధానికి సంసిద్ధం చేయడమే కాకుండా, తన భయాన్ని, ఆందోళనను పరోక్షంగా వ్యక్తం చేస్తున్నాడు.

ఈ శ్లోకానికి సంబంధించిన ఒక ముఖ్యమైన కథ ద్రుపదుడు మరియు ద్రోణాచార్యుల మధ్య ఉన్న పూర్వ వైరం. ద్రోణాచార్యుడు ద్రుపదునిచే అవమానింపబడిన తర్వాత, ద్రుపదుడు ద్రోణుడిని సంహరించడానికి ఒక కుమారుడు (ధృష్టద్యుమ్నుడు) మరియు అర్జునుడిని వివాహం చేసుకోవడానికి ఒక కుమార్తె (ద్రౌపది) కలగాలని ఒక యజ్ఞం చేస్తాడు. ఈ యజ్ఞం నుండి ధృష్టద్యుమ్నుడు జన్మిస్తాడు. విచిత్రమేమిటంటే, తన మరణానికి కారణభూతుడని తెలిసినప్పటికీ, ద్రోణాచార్యుడు ధృష్టద్యుమ్నుడికి ఆయుధ విద్యలు నేర్పిస్తాడు. ఈ శ్లోకంలో దుర్యోధనుడు ‘నీ శిష్యుడైన ద్రుపదపుత్రుడు’ అని ప్రస్తావించడం ద్వారా, ఈ పూర్వ కథను మరియు ద్రోణునికి ఉన్న నైతిక సందిగ్ధతను దుర్యోధనుడు గుర్తుచేస్తున్నాడు. ధృష్టద్యుమ్నుడు ద్రోణుని శత్రువు కుమారుడైనప్పటికీ, ద్రోణుని శిష్యుడిగా మారి, ఇప్పుడు ద్రోణునికే వ్యతిరేకంగా సైన్యాన్ని నడపడం ఒక విచిత్రమైన పరిస్థితిని సృష్టిస్తుంది.

This shloka reveals Duryodhana’s underlying psychology at the outset of the war. Despite his apparent confidence, it exposes his apprehension and fear regarding the Pandava army. By specifically mentioning Dhrishtadyumna, who is Drona’s disciple, Duryodhana attempts to prick Drona’s ego and remind him of his past enmity with Drupada, thereby motivating Drona to fight with full vigor. This verse also highlights the complex relationships and moral dilemmas faced by characters in the Mahabharata, as Drona’s own student, born for the sole purpose of killing him, leads the opposing forces.

O Teacher! Behold this mighty army of the sons of Pandu, arrayed by your intelligent disciple, the son of Drupada.

In this verse, Duryodhana points out the mighty Pandava army to his guru Dronacharya, stating that it has been strategically arrayed by Dhrishtadyumna, the intelligent son of Drupada and Drona’s own disciple.

Here, Dhritarashtra is narrating to Sanjaya what his son Duryodhana said to Dronacharya on the battlefield. Duryodhana addresses his teacher, Dronacharya, saying, “O great Teacher! Please behold this immense army of the sons of Pandu. This army is not ordinary; it is vast and powerful. Do you know who has strategically arrayed this formidable force? It is Dhrishtadyumna, the son of Drupada. Surprisingly, this Dhrishtadyumna is your own disciple, whom you yourself taught the art of warfare. Furthermore, he is exceptionally intelligent and skilled in military formations.” Through these words, Duryodhana is subtly conveying his fear and anxiety to Dronacharya, highlighting the strength of the Pandava army and the strategic intellect behind it, thus urging Dronacharya to take the impending battle very seriously.

A significant backstory associated with this shloka involves the old enmity between Dronacharya and Drupada. After being humiliated by Dronacharya, King Drupada performed a great sacrifice (Yagna) to obtain a son who would kill Drona and a daughter (Draupadi) who would marry Arjuna. From this sacrifice, Dhrishtadyumna was born. Ironically, despite knowing Dhrishtadyumna’s destiny to be the cause of his death, Dronacharya still taught him the art of warfare, adhering to his dharma as a teacher. When Duryodhana mentions ‘your intelligent disciple, the son of Drupada’ in this shloka, he is subtly reminding Dronacharya of this complex history and the inherent moral dilemma, as Drona’s enemy’s son, who is also his student, now leads the army against him.

Sentence - 1

———

पश्यैतां पाण्डुपुत्राणामाचार्य महतीं चमूम् ।

———

Meaning

ఓ ఆచార్యా! పాండుపుత్రులైన వారి యొక్క ఈ గొప్ప సైన్యాన్ని చూడు.

O Teacher! Behold this mighty army of the sons of Pandu.

Meaning of Words

पश्य		పాశ్య		paśya
చూడు ప్రత్యక్షంగా చూడమని, పరిశీలించమని కోరడం.			Behold, See An imperative verb, urging someone to look closely, to observe or witness something.
एतां		ఏతామ్		etām
ఈ సమీపంలో ఉన్నదాన్ని లేదా ప్రస్తావించబడుతున్న దాన్ని సూచించే పదం. ఇక్కడ సైన్యాన్ని సూచిస్తుంది.			This Refers to something present or currently being discussed, in this context, the army.
पाण्डुपुत्राणाम्		పాండుపుత్రాణాం		pāṇḍuputrāṇām
పాండుపుత్రుల యొక్క పాండురాజు కుమారులైన పాండవుల యొక్క. పాండురాజు ధృతరాష్ట్రుని సోదరుడు మరియు యుధిష్ఠిర, భీమ, అర్జున, నకుల, సహదేవుల తండ్రి. వీరు మహాభారతంలో ప్రధాన కథానాయకులు మరియు కౌరవులకు ప్రత్యర్థులు.			Of the sons of Pandu Refers to the Pandavas, the five sons of King Pandu (Yudhisthira, Bhima, Arjuna, Nakula, and Sahadeva). Pandu was the brother of Dhritarashtra and the nominal father of the Pandavas. They are the central protagonists of the Mahabharata and the opposing faction to Duryodhana’s Kauravas.
आचार्य		ఆచార్య		ācārya
ఓ ఆచార్యా ఓ గురుదేవా, ఓ పండితా. ఇది ద్రోణాచార్యులను నేరుగా సంబోధించడానికి ఉపయోగించిన పదం.			O Teacher, O Preceptor A vocative form, used to address Dronacharya respectfully as a spiritual or military teacher. It highlights Duryodhana’s direct address to his guru.
महतीं		మహతీమ్		mahatīm
గొప్ప, విశాలమైన పరిమాణంలో లేదా శక్తిలో చాలా పెద్దది అని సూచిస్తుంది.			Mighty, Great, Vast Describes something of immense size, power, or significance. Here, it emphasizes the vastness and formidable nature of the Pandava army.
चमूम्		చమూమ్		camūm
సైన్యాన్ని, దళాన్ని సైన్యాన్ని లేదా ఒక పెద్ద సైనిక దళాన్ని సూచిస్తుంది.			Army, Host Refers to a large organized body of armed personnel, a military force, or a multitude.

Sentence - 2

———

व्यूढां द्रुपदपुत्रेण तव शिष्येण धीमता ॥

———

Meaning

వ్యూహరచన చేయబడింది ద్రుపదపుత్రునిచే, నీ శిష్యుడైన, తెలివైన వాడిచే.

It has been arrayed by the son of Drupada, your intelligent disciple.

Meaning of Words

व्यूढां		వ్యూఢాం		vyūḍhām
వ్యూహరచన చేయబడిన యుద్ధంలో సైన్యాన్ని ఒక నిర్దిష్ట వ్యూహం లేదా పద్ధతిలో అమర్చడం, వ్యూహబద్ధంగా ఏర్పాటు చేయబడిన.			Arrayed, Strategically formed Refers to the arrangement of an army into a strategic battle formation; well-organized or marshaled.
द्रुपदपुत्रेण		ద్రుపదపుత్రేణ		drupada-putreṇa
ద్రుపదుని కుమారునిచే పంచాల దేశ రాజు ద్రుపదుని కుమారుడైన ధృష్టద్యుమ్నునిచే. ధృష్టద్యుమ్నుడు ద్రోణుని శాశ్వత శత్రువైన ద్రుపదునికి, ద్రోణుని చంపడానికి యజ్ఞం ద్వారా జన్మించిన కుమారుడు.			By the son of Drupada Refers to Dhrishtadyumna, the son of King Drupada of Panchala. Dhrishtadyumna was born from a ritual sacrifice performed by Drupada specifically to obtain a son who would kill Dronacharya, due to their past enmity.
तव		తవ		tava
నీ యొక్క గురువు ద్రోణాచార్యులను ఉద్దేశించి, ఆయనను సూచిస్తూ ఉపయోగించిన పదం.			Your Possessive pronoun referring to Dronacharya, emphasizing the personal connection (or irony) that Duryodhana is highlighting.
शिष्येण		శిష్యేణ		śiṣyeṇa
శిష్యునిచే, విద్యార్థిచే ఏదైనా విద్యను నేర్చుకున్న వ్యక్తిచే. ఇక్కడ ధృష్టద్యుమ్నుడు ద్రోణాచార్యుల వద్దనే యుద్ధవిద్యలను నేర్చుకున్నాడని సూచిస్తుంది.			By the disciple, by the student Refers to one who learns from a guru or teacher. It signifies that Dhrishtadyumna, despite being Drona’s enemy’s son, was actually trained in warfare by Dronacharya himself. This adds a layer of complexity and irony to Duryodhana’s statement.
धीमता		ధీమతా		dhīmatā
బుద్ధిమంతుడైన, తెలివైన గొప్ప బుద్ధి, వివేకం, లేదా జ్ఞానం కలిగినవాడు. ఇక్కడ ధృష్టద్యుమ్నుడు యుద్ధవ్యూహాలలో నిపుణుడని దుర్యోధనుడు అంగీకరిస్తున్నాడు.			Intelligent, Wise, Sagacious Possessing great intellect, wisdom, or discernment. Duryodhana acknowledges Dhrishtadyumna’s strategic acumen in arranging the Pandava army, implying the challenge this presents.

---